Moãi khi ñeâm ñeán, A Phoø ñoân-ñoác A Muoái, A Dìn, A Píu, ba ngöôøi con cuûa baø, lo ñoùng cöûa sôùm, roài tuï-taäp laïi trong phoøng duøng laøm nhaø kho thì-thaàm to nhoû vôùi nhau coù veû raát sôï-seät. Ñieàu laøm toâi hoaûng nhaát laø, toái hoâm qua, caû nhaø hì-huïc ñaøo caùi tuùi ñöïng vaøng ñaõ ñöôïc choân giaáu töø laâu trong goùc phoøng nhaø kho leân. Hoï laøm vieäc caån-thaän ñeán noãi moät tieáng ñoäng nhoû cuõng khoâng nghe thaáy. Sau ñoù, A Phoø saép-xeáp nhöõng caây vaøng vaøo trong nhöõng caùi ñai baèng vaûi may dính vôùi maët trong löng quaàn taây cuûa caùc ngöôøi con. Toâi laån-quaån quanh hoï, nhöng thöôøng thì A Phoø gaét kheû:

-"Khoå quaù ñi Toâ! Ngoï ñaõ bieåu maày ra phía tröôùc coi chöøng coù gì thì baùo cho ngoï bieát. Cheát caû nhaø baây giôø!"

Toâi mieãn-cöôõng ra ñöùng taàn-ngaàn gaàn cöûa saét ñeå nghe ngoùng. Toâi chuùa gheùt, hay noùi ñuùng hôn laø sôï phaûi ñöùng moät mình nôi cöûa vì maáy ngaøy nay suùng lôùn, suùng nhoû thi nhau noå quaù chöøng, coøn ngoaøi ñöôøng thì ngöôøi ta goàng-gaùnh, bao bò chaïy ra chaïy voâ, hoaëc ñeøo nhau treân Honda vôùi veû maët hôùt-hô-hôùt-haûi. Khoâng bieát coù chuyeän gì xaûy ra hay khoâng maø tình-hình coù veû khaån-tröông nhö vaäy! Nhòp soáng haøng ngaøy ñaõ bò ñình-treä vaø neáp sinh-hoaït cuûa daân-chuùng bò ñaûo-loän ñeán toät cuøng! Thaät quaû laø moät côn gioù buïi!

Coøn ñang suy-nghó mieân-man thì toâi giaät naåy mình vì coù tieáng A Phoø goïi, keøm theo moät caùi voã vaøo löng toâi. "Chuyeän gì nöõa ñaây hôû trôøi?!" Toâi vöøa leõo-ñeõo theo baø vöøa ngaùp daøi. Vaøo ñeán phoøng nhaø kho toâi thaáy caû boán ngöôøi ñaõ hieän-dieän ôû ñoù, veû maët buoàn-baõ. Luùc ñoù A Phoø môùi voã-veà toâi. Baø vöøa noùi vöøa khoùc:

-"Ngoï nuoâi maày töø nhoû, ngoï thöông maày laém, muoán ñem maày theo maø khoâng ñöôïc! Thoâi thì maày ôû nhaø, coi chöøng giuøm nhaø cöûa cuûa ngoï. Ngoï naáu saün cho maày moät noài côm, noài caù ñoù. AÊn ñi. Ñöøng coù buoàn nghe."

A Muoái, A Dìn, A Píu cuõng ñeán vuoát-ve toâi. Thöôøng ngaøy A Píu laø moät ñöùa treû nghòch-ngôïm. Noù hay ñaù ñít toâi moãi khi toâi chaøng-raøng giöõa loái ñi cuûa noù. Vaäy maø hoâm nay noù toû veû bòn-ròn ñoái vôùi toâi. Vôùi giaùc-quan thöù saùu vaø qua taát-caû nhöõng söï vieäc treân, toâi bieát tröôùc raèng ñaây laø moät cuoäc chia tay vónh-vieãn. Nhöng khoâng hieåu hoï ñi ñaâu? Taïi sao laïi phaûi ñi? Töø luùc ñoù toâi khoâng theå naøo nguû ñöôïc. Ñeán nöûa ñeâm gaàn saùng, A Phoø lay caû ba ngöôøi con daäy moät caùch yeân-laëng. Haøng xoùm chung-quanh coøn ñang chìm trong giaác nguû meät-nhoïc sau moät ngaøy daøi caêng-thaúng vaø lo-sôï. Laøn gioù ñeâm laønh-laïnh mang theo hôi söông aåm thoåi qua nhöõng ngoïn ñeøn ñöôøng vaøng-voït, maøu vaøng-voït cuûa nhöõng aùnh ñeøn trong nhaø xaùc. Thænh-thoaûng coù tieáng treû con khoùc hoaëc gioïng ho huùng-haéng cuûa moät ngöôøi giaø phaùt ra töø moät caên nhaø ñaâu ñoù. Xa-xa vaúng laïi vaøi tieáng choù suûa baâng-quô. 
Khung-caûnh vaéng-veû ban ñeâm cuûa ñoâ-thaønh Saøigoøn troâng ñaõ buoàn laïi caøng theâ-löông hôn khi nhöõng tieáng phaùo ôû ven ñoâ voïng veà töøng chaëp, ñieåm theâm nhöõng loaït AK loác-boác. AÙnh hoûa-chaâu laäp-loøe chieáu qua khung cöûa saét loït vaøo beân trong tieäm Thaùi-Maäu cuûa A Phoø. Baø roùn-reùn ñi veà phía cöûa ñeå nghe-ngoùng. Moät tieáng soät-soaït treân maùi nhaø cuûa hieäu thuoác Baéc Linh-Tieân laøm baø hoaûng-hoát ñöùng döøng laïi. Theo phaûn-öùng töï-nhieân, baø ñöa hai tay leân ngöïc nhö muoán ngaên cho quaû tim khoûi rôi ra khoûi loàng ngöïc. Thaät ra ñoù chæ laø moät con meøo ñi kieám aên ban ñeâm. Thôû ra nheï-nhoõm, baø ra daáu cho caùc ñöùa con, khoâng queân xoa ñaàu toâi maáy caùi nhö göûi-gaém an-uûi, roài laùch mình ra cöûa ñi tröôùc veà phía tröôøng Vaên-Lang. Sau ñoù cöù naêm phuùt laø moät ngöôøi ñi ra theo, ngöôøi cuoái cuøng coù boån-phaän loøn tay vaøo beân trong khoùa cöûa laïi ñeå haøng-xoùm khoâng bieát laø nhaø vaéng chuû.

Coøn laïi moät mình toâi trong nhaø. Heát ñi ra, ñi vaøo laïi naèm vaät xuoáng caïnh maáy bao gaïo, bao ñöôøng, bao ñaäu...Nöôùc maét toâi ôû ñaâu cöù chaûy ra öôùt caû maù.

Saùng hoâm sau, toâi boû ñi lang-thang ngoaøi ñöôøng chaùn roài laïi quay veà nhaø naèm daõ-döôïi, khoâng buoàn aên uoáng. Öôùc gì luùc naày A Phoø vaø gia-ñình laïi quay veà nhæ!

Tieáng suùng luùc naày laïi noå nhieàu vaø gaàn hôn. Ñeán xeá tröa thì tình-hình trôû neân xaùo-troän thaáy roõ. Coù ngöôøi ñaõ boû ñi maáy ngaøy tröôùc nay laïi trôû veà, quaàn aùo lem-luoác, toùc tai ruõ-röôïi. Nhieàu ngöôøi laø lính ôû ñôn-vò taùc-chieán cuõng thaáy trôû veà nhöng khoâng coøn quaân-phuïc maø treân ngöôøi chæ coøn moãi caùi aùo maillot vaø chieác quaàn coäc! Coù nhöõng ngöôøi, veû maët aûm-ñaïm, chôû baøn gheá, tuû, xa-loâng...ñi boû maëc duø chuùng coøn môùi nguyeân. Ngöôïc laïi, cuõng coù nhöõng keû "hoà-hôûi phaán-khôûi" kheä-neä khieâng veà nhaø hoï nhöõng giöôøng, nhöõng baøn, nhöõng TV...ñaõ bò chuû cuûa chuùng vaát ôû doïc ñöôøng. Toâi linh-tính coù moät bieán-coá troïng-ñaïi naøo ñoù ñaõ xaûy ra neân môùi coù nhöõng söï kieän ngöôïc ñôøi nhö vaäy. Toâi chaïy voäi ra ngoaøi. OÂi chao, bao-nhieâu laø ngöôøi! Vaø bao-nhieâu laø xe! Ngöôøi vaø xe laãn-loän nhau ngöôïc xuoâi. Doøng ngöôøi ta vaø xe-coä cuoán toâi ra taän maõi ñöôøng Traàn Quang Khaûi. Toâi khoâng coøn nhaän ra boùng-daùng cuûa ñaïi-loä quen-thuoäc aáy nöõa! Hình-aûnh cuûa con ñöôøng coù hai haøng caây cao rôïp boùng maùt vôùi hai daõy haøng quaùn ñoâng vui cuûa maáy ngaøy tröôùc ñaõ ñöôïc thay-theá baèng moät doøng soâng raùc-röôûi! Raùc-reán ôû ñaâu maø nhieàu theá, ñaày caû ñöôøng! Nhöng ñaây khoâng phaûi laø thöù raùc thöôøng thaáy ôû coáng raõnh, maø laø quaàn aùo, saùch vôû, hình aûnh, taøi-lieäu, quaân-phuïc...toâi coøn thaáy caû löïu-ñaïn, suùng oáng nöõa kia! Treân ñöôøng khoâng coøn luaät-leä gì nöõa. Raûi-raùc ñaây ñoù, xuaát-hieän maáy ngöôøi baän thöôøng-phuïc, treân caùnh tay aùo coù buoäc moät giaûi vaûi maøu ñoû, ñöùng ra ñieàu-khieån cho xe-coä ñaõ bò doàn ñoáng treân caùc ngaû ñöôøng. Toâi caûm thaáy hoang-mang vaø lo-sôï cöïc-ñoä neân quay veà nhaø. Söùc noùng cuûa tieát thaùng 4 ôû Saøigoøn laøm maét toâi hoa leân. Toâi phaûi haù mieäng ñeå thôû môùi coù theå tieáp-tuïc ñi treân maët ñöôøng nhöïa noùng haàm-haäp! Meät! Ñoùi! Ñeán nhaø, vöøa naèm xuoáng laø toâi thieáp ñi.

.......

Khi tænh daäy thì tình-hình hoãn-loaïn vaãn coøn ñang tieáp-dieãn, toâi khoâng buoàn ñi ra ngoaøi ñöôøng nöõa maø cöù naèm lì ôû trong nhaø. Tôùi khi ñoùi quaù toâi môùi laïi noài caù kho aên vaøi mieáng nhöng nuoát khoâng voâ neân boû dôû. Trong gaàn moät tuaàn leã nhö vaäy, ngöôøi toâi chæ coøn thaáy xöông söôøn, xöông soáng nhoâ ra thoâi. Toâi chôø. Maø khoâng bieát chôø ai, chôø caùi gì.

Ñeán ngaøy thöù 7, coù nhieàu ngöôøi laï maët aên baän xoác-xeách ñi vaøo xoùm. Neáu laø bình-thöôøng thì toâi ñaõ leân tieáng roài, nhöng laàn naày, sau bao-nhieâu chuyeän laï-luøng quaù söï hieåu bieát cuûa toâi xaûy ra, toâi nghó mình neân deø-daët thì hôn. Vaû laïi, toâi thaáy moïi ngöôøi trong xoùm coù veû e-deø ñoái vôùi hoï. Trong aùnh maét daân chuùng hieän leân neùt aâu-lo. Toâi phaûi quan-saùt nhöõng keû naày thaät kyõ môùi ñöôïc, coù leõ hoï laø nguyeân-nhaân khieán A Phoø vaø gia-ñình phaûi ra ñi aâm-thaàm nhö theá.

Hoï coù veû laø lính. Nhöng sao laïi khoâng gioáng nhöõng ngöôøi lính maø toâi thöôøng thaáy tröôùc kia. Lính thì phaûi khoûe-maïnh, quaân-phuïc phaûi teà-chænh. Ñaèng naày quaàn aùo thì laïi leø-pheø, roäng thuøng-thình, nhaên-nhuùm, ngöôøi thì cöù xanh nhö taøu laù, nhìn vaøo maët thì chuïc ngöôøi nhö moät, nghóa laø chæ thaáy moät moät moàm ñaày raêng, maø laø thöù raêng vaåu caùu-baån vì böïa vaø nhöïa thuoác laù. Treân ñaàu thì ñoäi moät loaïi noùn laï coù moät ngoâi sao ñoàng laáp-laùnh. Chaân khoâng ñi giaøy baute-de-saut maø laïi ñi moät thöù deùp ñen laøm töø voû xe hôi. Laï quaù! Toâi chòu, khoâng theå naøo hieåu noåi.

"Laïi hoa maét nöõa roài! Thoâi, naèm nghó moät choác, hôi ñaâu ñeå yù ñeán boïn ngöôøi aáy laøm chi." Toâi nhuû thaàm...

Ñeán ngaøy thöù 13, toâi ñaõ ñuoái söùc laém roài, khoâng coøn ñi ra ngoaøi ñöôøng ñöôïc nöõa. Trong nhöõng côn meâ, thænh-thoaûng toâi thaáy nhieàu söï-kieän kyø-quaùi laäp-ñi-laäp-laïi, chaúng haïn nhö caûnh-töôïng A Phoø vaø ba ngöôøi con mình maåy öôùt suõng, ñoùi vaø laïnh run caàm-caäp ngoài trong goùc beáp.

Sang saùng ngaøy 15 toâi khoâng cöïa-quaäy noåi maø chæ coù theå heù ñoâi maét ñôø-ñaãn nhìn xung-quanh, gheøn ñaõ ñoùng gaàn kín mí maét toâi, ruoài nhaëng bu ñaày, thaät laø khoù chòu nhöng toâi khoâng coøn hôi söùc ñaâu ñeå maø xua chuùng ñi.

Toâi coá göôïng söùc taøn ñeå môû maét nhìn aùnh naéng cuûa moät ngaøy môùi chieáu qua keû vaùn in boùng treân neàn nhaø baèng xi-maêng. AÙnh naéng laøm toâi nhôù laïi nhöõng ngaøy thanh-bình cuõ. Nhöõng ngaøy khoâng coù boùng daùng nhöõng boä quaàn aùo xanh xoác-xeách, nhöõng caùi noùn dò-kyø coù ngoâi sao ñoàng laáp-laùnh, nhöõng haøm raêng vaåu ñaày böïa vaø khoùi thuoác laù, nhöõng ñoâi deùp laøm töø voû xe hôi. Khi aáy daân trong xoùm yeân-vui, cöûa tieäm Thaùi-Maäu taáp-naäp ngöôøi mua keû baùn, A Phoø vaø ba ngöôøi con ñi laïi tíu-tít ñeå caân gaïo, ñöôøng, ñaäu...cho khaùch, coøn toâi thì naèm löôøi-bieáng söôûi aám tröôùc hieân nhaø, thænh-thoaûng ñuøa-giôõn vôùi boùng naéng chieáu qua taøn caây 
tröùng caù.

Nhöõng hình-aûnh xöa cuõ ñoù ru toâi daàn vaøo moät giaác nguû meät-nhoïc.

.....

Hình nhö toâi vöøa buoâng ra moät hôi thôû daøi...Moät caûm-giaùc boàng-beành daâng leân. Toâi chôït nghe tieáng goïi teân mình vaø thaáy gia-ñình A Phoø ñang ñöùng giöõa moät vuøng aùnh saùng choùi-chang. Toâi khoâng coøn thaáy meät-nhoïc vaø ñoùi khaùt nöõa, cuõng khoâng coøn chaùn-chöôøng vaø aâu-lo nhö tröôùc, maø thay vaøo ñoù laø caûm-giaùc laâng-laâng, nheï-nhaøng. A Phoø baûo, "Coi kìa." Toâi nhìn theo tay chæ thì thaáy moät ñaùm ngöôøi aùo xanh leø-pheø vaø laõo Tranh cuøng hai con trai ñang hì-huïc coá phaù oå khoùa cöûa tieäm Thaùi-Maäu. Khi vaøo ñöôïc beân trong hoï baét-ñaàu kieåm haøng-hoùa cuûa A Phoø vaø keùo xaùc cuûa toâi neùm ra ngoaøi heø. Toâi beøn nhaûy xoå laïi ñeå coá giaèng caùi 
xaùc cuûa mình ra khoûi tay boïn hoï, nhöng voâ-ích. Döôøng nhö toâi phoùng vaøo khoaûng khoâng, vaø hoï coù veû nhö khoâng heà bieát ñeán söï hieän-dieän cuûa toâi luùc ñoù.

Khi aáy, ñaùm ñoâng ñang bu quanh tieäm chæ xaùc toâi vaø noùi vôùi nhau:

-"Xem con Toâ kìa! Noù trung-thaønh vôùi chuû tôùi noåi nhòn aên maø cheát. Côm, caù A Phoø ñeå laïi cho noù baây giôø moác-meo heát trôn. Thaät toäi cho con choù khoán-khoå! Noù khoâng bieát laø gia-ñình Thaùi-Maäu vöôït bieân ñaõ bò ñaém taøu ngoaøi khôi Vuõng-Taøu cheát heát roài!"

Gioïng A Phoø caát leân, hoái-thuùc toâi ñi. Böôùc theo A Phoø maø toâi coøn nuoái-tieác nhìn ngoaùi laïi cöûa tieäm vaø caùi xaùc baát-ñoäng cuûa mình. Toâi khoâng tin raèng mình ñaõ cheát, phaûi laøm sao chôù khoâng leõ ñeå xaùc toâi naèm trong vuõng nöôùc?!

Vöøa khi aáy toâi nghe ñaùnh raàm moät tieáng, thì ra boïn hoï ñaõ kieåm xong taøi-saûn cuûa A Phoø roài neân ñoùng cöûa vaø nieâm-phong baèng moät tôø giaáy daùn noái hai caùnh cöûa saét laïi. Moät teân aùo xanh ñöùng gaàn ñoù ñaõ saün-saøng moät caây coï vaø moät lon sôn ñoû. Y chaám sôn vieát ngueäch-ngoaïc leân cöûa saét maáy chöõ "UÛY-BAN QAÂN-QAÛN" (*). Vì y chaám nhieàu sôn quaù neân sôn dö töø boán chöõ aáy chaûy roøng-roøng xuoáng, ñoû oái, troâng nhö nhöõng doøng maùu tuoân ra töø moät veát thöông trí maïng!

* Teân naày vieát theo loái "i tôø" cuûa ñaùm Bình-Daân Hoïc-Vuï.